Hoxe en día a sociedade vive un momento no que temos o mellor acceso á información pero vivimos máis desinformados. Isto por que ocorre? O noso papel na Internet xa non é meramente pasivo senón que somos tanto usuarios como xeradores de contido. Isto foi un paso enorme no camiño cara á democratización do acceso á información e a liberdade de expresión pero tamén trae consigo o aumento de información pouco contrastada ou mesmo malintencionada. Neste contexto imos tratar de explicar que son as fake news (Noticias Falsas) e como a evolución da tecnoloxía axúdanos a detectalas pero tamén lamentablemente a xeralas.
Que son as Fake News?
Unha fake news é o que comunmente se coñece como unha noticia falsa, xa sexa porque non estea correctamente contrastada ou porque de forma intencionada busque xerar confusión ou desinformación para un propósito concreto. As noticias falsas non son un concepto novo e levan convivindo connosco varios séculos. Con todo, actualmente a evolución da Internet, as redes sociais e as técnicas de intelixencia artificial (os algoritmos que buscan que as máquinas aprendan) favoreceron que hoxe en día sexamos máis vulnerables a elas debido a que aproveitan un trazo característico das persoas: temos un “sesgo de confirmación”. Isto fai referencia a que cando nos din unha noticia que está en liña con algo que xa pensamos previamente crémola máis que unha coa que esteamos en desacordo. Este trazo xa o temos de serie pero coa evolución destas tecnoloxías é moito máis fácil facernos pensar que todo o mundo pensa coma nós e, por tanto, que o noso pensamento nunca está equivocado independentemente dos feitos.
Neste contexto os algoritmos que usan as redes sociais para manter a nosa atención baséanse precisamente en promover ese sesgo de confirmación mostrándonos información coa que coincidimos, ao mesmo tempo que nos distancia de grupos que teñan pensamentos diferentes. Outra ferramenta que se aproveitou do funcionamento destes algoritmos son os bots sociais. Estes bots buscan xerar contido automaticamente, en moitos casos de baixa calidade ou falso, que vai destinado a perfís de usuarios que teñen máis probabilidade de viralizar dita información. Estes bots tamén son usados para aumentar artificialmente os seguidores dunha persoa ou para promocionar algún hashtag determinado, o que xera un estado de opinión adulterado.
A viralización de noticias falsas vai moitas veces unida a se estas conteñen algunha imaxe ou algún vídeo que apoie o contido da devandita noticia. É por isto que tradicionalmente unha das ferramentas máis usadas para xerar noticias falsas foron os editores de imaxes (como photoshop), nos que podiamos modificar unha fotografía para que apoie visualmente o contido dunha noticia falsa. Agora mesmo isto vai un paso máis aló co uso da intelixencia artificial coa que se crearon ferramentas para xerar deepfakes. Estes deepfakes consisten en modificar un vídeo para conseguir que alguén apareza dicindo algo que non dixo ou facendo algún acto que realmente non ocorreu.
Afortunadamente todas estás tecnoloxías tamén se están usando como contramedidas para poder detectar contido falso na internet. Por exemplo, a nova versión de Photoshop poderá ser capaz de identificar imaxes que foron modificadas. Os avances en intelixencia artificial tamén están a axudar a identificar contido falso, por exemplo o proxecto TRESCO, no que se usa esta tecnoloxía para identificar noticias falsas informais no ámbito da ciencia. Mesmo Google xa conta cunha ferramenta capaz de detectar informacións que foron etiquetadas como falsas despois de ser contrastadas por algún medio. Algunhas redes sociais como Facebook, Twitter ou Instagram tamén tiveron que tomar medidas contra esta propagación de noticias falsas vetando aquelas publicacións potencialmente falsas.
Está claro que a tecnoloxía tivo un papel fundamental na evolución das noticias falsas e na súa detección. Con todo, o papel principal para frear estas noticias reside en nós e nos medios de comunicación. Temos que ser capaces de contrastar a información e non quedarnos soamente con aquelas noticias que confirman a nosa opinión. Ademais, temos que apoiar aqueles medios que sexan fiables e promovan informacións contrastadas. É importante que adquiramos un rol activo neste proceso para poder reducir esta escalada de desinformación e ser unha sociedade máis crítica.
Bibliografía:
Federación Internacional de Periodistas (2018). ¿Qué son las fake news? Guía para combatir la desinformación en la era de posverdad.Recuperado de https://www.ifj.org/fileadmin/user_upload/Fake_News_-_FIP_AmLat.pdf
García, J. (2020a). Los bulos siguen unos patrones concretos… y los algoritmos ya los rastrean. Recuperado de https://elpais.com/tecnologia/2020-06-10/los-bulos-siguen-unos-patrones-concretos-y-los-algoritmos-ya-los-rastrean.html
García, J. (2020b). Facebook toma medidas contra los deepfakes: los borrará de la red social, aunque obviará la parodia y la sátira. Recuperado de https://www.xataka.com/inteligencia-artificial/facebook-toma-medidas-deepfakes-borrara-red-social-obviara-parodia-satira
Haya, P. (2020). ¿Cómo se viralizan las noticias falsas? Algoritmos y bots sociales. Recuperado de https://www.iic.uam.es/innovacion/como-se-viralizan-noticias-falsas-algoritmos-bots-sociales/
Merino, M. (2019). FSGAN, el algoritmo que permite crear deepfakes en formato vídeo más fácilmente y en tiempo real. Recuperado de https://www.xataka.com/inteligencia-artificial/fsgan-algoritmo-que-permite-crear-deepfakes-formato-video-facilmente-tiempo-real
Milán, M. (2020). “Las fake news siempre han existido, pero hoy en día se han visto catapultadas por las redes sociales”. Recuperado de https://www.ucm.es/otri/noticias-las-fake-news-siempre-han-existido-pero-hoy-en-dia-se-han-visto-catapultadas-por-las-redes-sociales
Pérez, E. (2020). El Gobierno monitorizará y decidirá si lo que decimos en las redes es verdad con la ayuda del CNI y medios de comunicación. Recuperado de https://www.xataka.com/legislacion-y-derechos/gobierno-monitorizara-que-se-dice-redes-para-frenar-noticias-falsas-ayuda-cni-medios-comunicacion
Rodríguez, P. (2020). Verificar información de internet en tiempos de las ‘fake news’: un problema que ni Facebook ni Google van a resolver. Recuperado de https://www.xataka.com/legislacion-y-derechos/verificar-informacion-internet-tiempos-fakes-news-problema-que-facebook-google-van-a-resolver
Solís, A. (2020). Instagram veta el Photoshop: oculta imágenes con retoques. Recuperado de https://www.economiadigital.es/tecnologia/instagram-veta-el-photoshop-oculta-imagenes-con-retoques_20025167_102.html
Tudela, A. (2018). Propaganda y ‘fake news’: con nosotros mucho antes de la tecnología. Recuperado de https://elpais.com/retina/2017/12/28/tendencias/1514460844_757457.html
Foto de Markus Winkler en Pexels
